Tekenaars en graveurs in Atlas en Schouwburg

Database
Om de gegevens uit Atlas en Schouwburg hanteerbaar te maken en te kunnen vergelijken met informatie uit andere bronnen zijn ze in een database samengebracht. Die is tijdens het onderzoek geleidelijk aan ontstaan. Het begon bij Brouërius en spitste zich toe op afbeeldingen van huizen, kerken en kastelen. Daardoor zijn in de database alleen (vermeldingen van) tekeningen en prenten van alleenstaande of duidelijk dominerende gebouwen opgenomen. Een weergave van de belangrijkste data per afbeelding is als bijlage opgenomen.

Waar de omschrijvingen in de catalogi onvolledig waren, berust het al dan niet opnemen op veronderstelling. Ook de grens tussen gebouw en een andere voorstelling is subjectief en kan in de loop van de tijd gefluctueerd hebben. In een enkel geval was er reden een andere voorstelling op te nemen. Ook de titelplaten zijn vermeld. De naam van de tekenaar en het jaartal ontbreekt vaak en dikwijls is niet aangegeven of het om een tekening of prent gaat. Deze hiaten konden soms opgevuld worden met informatie uit andere bronnen. Aanvullende gegevens, zoals over de techniek van de tekeningen en de plaats waar ze bewaard worden, zijn aan de database toegevoegd.

Hoewel de in de database verzamelde data met enige voorzichtigheid gehanteerd moeten worden, zijn er veel gegevens in te vinden. Zo blijkt dat in de Atlas 3.774 vermeldingen aan onze criteria voldoen, in de Schouwburg 5.888. Bij Henskes zijn het er dus 2.114 meer. Dat is niet helemaal juist omdat een enkele keer een vermelding uit de Atlas niet in de Schouwburg gevonden is, maar het zou te ver voeren daarop in te gaan. De gegevens in de database kunnen ook gesplitst worden naar regio en naar kunstenaar en zo een schat aan informatie leveren.

Indeling naar provincies en gewesten.
Zoals uit de naam Atlas der Vereenigde Nederlandsche Provintiën blijkt heeft Brouërius zijn verzameling naar provincie en daarbinnen naar gewesten ingedeeld. Henskes is daar mee doorgegaan. Eerder is al vermeld dat dit de indeling is zoals die door Gedeputeerden ter Staten Generaal in acht werd genomen.

De verzameling van elke provincie heeft zijn eigen kenmerken. De herkomst van tekeningen en prenten is anders en er zijn andere kunstenaars bij betrokken. Een en ander is nader uitgewerkt in een hoofdstuk 'Provincies en gewesten', dat nog in bewerking is.

Hieronder is het aantal vermeldingen per provincie weergegeven. Amsterdam is daarbij apart genomen

Tekenaars en graveurs in Atlas en Schouwburg.
Uit de database is ook een lijst van tekenaars en graveurs samengesteld, gespecificeerd naar provincie. Als slechts de naam van een uitgever of andere betrokkene vermeld is, is die als graveur beschouwd. In de hier volgende lijst zijn de namen genoemd van hen die minstens vijf keer voorkomen. Er is al op gewezen dat de cijfers vanwege fouten en onduidelijkheden in de catalogi betrekkelijk zijn. Waar geen naam vermeld is, is 'onbekend' genoteerd. Van die onbekenden behoort een deel ongetwijfeld tot de wél genoemden. Sommigen uit de groep van minder dan vijf vermeldingen zouden dan bij die van minstens vijf komen. We weten het niet.

De naam van Stellingwerf staat bij meer dan de helft van de vermeldingen in de Atlas. We weten echter dat hij slechts gekopieerd heeft. Onder andere van de 825 schetsen van de Friese onbekende, die zelf niet in de lijst voorkomt. De naam Berkhuys komt er wel in voor, maar zoals we al zagen slechts op een deel van de tekeningen waarvoor schetsen geleverd zijn; de andere staan op naam van Stellingwerf of zijn ongesigneerd.

Uit een beetje cijferwerk blijkt dat van ongeveer 1.150 tekeningen van Stellingwerf niet bekend is naar welk voorbeeld deze getekend zijn. Als we daar de 517 vermeldingen zonder naam bij tellen, blijkt dat ongeveer 1.670 van de 3.774 vermeldingen in de Atlas van onbekende herkomst zijn.

Op de dertien titelbladen van J. Folkema na heeft Henskes alleen maar verzameld. Hij had daarbij de keus uit het vele materiaal dat in zijn tijd beschikbaar kwam, zoals van Pronk, De Haen, De Beyer en De Winter.

Toelichting bij Tekenaars en graveurs in Atlas en Schouwburg.
De gegevens in de lijst zijn onbewerkt en kunnen afwijken van eerder gehanteerde cijfers.
Onder 'atl' staan de aantallen in de Atlas, onder 'toev' wat Henskes daaraan toegevoegd heeft en onder 'sch' het totaal, zoals dat in de Schouwburg van Henskes voorkomt.
In de kolom 'srt' is met 't' of 'p' aangegeven of het in hoofdzaak om tekeningen of prenten gaat. Als beide letters vermeld zijn komt de eerste het meest voor.
Een '-' betekent onduidelijkheid; als er niets is ingevuld zijn er te weinig gegevens.

inhoudsopgave