Jacobus Craandijk

 

 

Inhoudsopgave
Jacobus Craandijk

 

Andere wandelingen en geschiedenis

Hieronder volgt een opsomming van de ons bekende artikelen die als wandeling, reisbeschrijving, geschiedenis of topografie aangemerkt kunnen worden. Een overzicht van Wandelingen door Nederland met pen en potlood en de publicaties die in verband met Craandijk's werkzaamheden als predikant verschenen, zijn in aparte lijsten opgenomen.

Verschenen in tijdschriften e.d.

Rotterdamsche Historiebladen - Red. J.H. Scheffer en Fr. D.O. Obreen

 

2de Afdeeling, Geschiedkundige stukken

1876

'Bijdrage tot de geschiedenis van de Ambachtsheerlijkheid Cralingen en het slot Honingen, benevens genealogische aanteekeningen betreffende hunne bezitters' (geschreven 1874), 549-592
Verslag van een grondige studie, met veel voetnoten. Tijdens het schrijven van dit artikel waren de fundamenten deels uitgegraven, deels met woningen bebouwd. Tekening van slot Honingen in zijn welstand en plattegrond uit Jb. Lois, Beschrijving van Schieland, p. 96.

 

3de Afdeling, Genealogische aanteekeningen en levensbeschrijvingen.

1880

'De Ambachtsheerlijkheid Cralingen en het slot Honingen onder de Heeren van de Lecke' 496-517
Vervolg van 1876, Geschiedkundige stukken. Onder het artikel staat: 'wordt vervolgd', maar de Rotterdamsche Historiebladen zijn niet verder verschenen.

Rotterdamsch Jaarboekje. - Rotterdam bij P.M. Basendijk

1890

'Iets over het geslacht van Cralingen'

Eigen Haard, wekelijks verschijnend Volkstijdschrift

1878

'Een bezoek aan het Paleis te Soestdijk', 332-334
Een beschrijving van het paleis Soestdijk bij een tekening van Schipperus: 'Het luststlot van Z.K.H. Prins Hendrik der Nederlanden, te Soestdijk'.

1879

'Het nieuwe Sociëteitsgebouw in de Diergaarde te Rotterdam', 8 - 10 Artikel over diergaarde en gebouw bij de tekening: 'Het nieuwe Sociëteitsgebouw in de Diergaarde te Rotterdam' van P.A. Schipperus. In 'Wandelingen door Rotterdam' , 1877, was dit in aanbouw.

1883

'De Rotterdamsche Diergaarde' (niet gezien; bij de binder)

1884

'Het Rotterdamsche Leeskabinet', 256-261 In 1877 in 'Wandelingen door Rotterdam' (Wandelingen 1e dr. dl. 3) noemde Craandijk dit Leeskabinet ook. Nu een uitgebreider artikel over deze instelling, waar Craandijk enthousiast over is en waarschijnlijk regelmatig gebruik van maakte.

1885

'Pieter Teyler van der Hulst en zijne Stichting te Haarlem', 116-122 De Teyler's stichting te Haarlem, nu 'het eerste openbare museum van Nederland' genoemd, ontstond uit de nalatenschap van Pieter Teyler van der Hulst, 1702-1778. Craandijk schreef dit artikelen naar aanleiding van een groots nieuw gebouw, waarin in 1885 de verzamelingen werden ondergebracht. P.A. Schipperus maakte een tekening van de voorgevel, de vestibule en de gehoorzaal.

1885

'Bij eenige gezichten van het Loo', 236-240 Tekst bij 6 tekeningen van C.L. Dake.

 

1885

'De Schoorsteenmantel van de St. Christoffelzaal van het Markiezenhof te Bergen op Zoom', 276-277 tekst bij een pentekening van de heer A.J.L. de Roock (voorm. burgemeester)

1885

'Wieringen', 384-388 Verslag van een tocht naar het eiland Wieringen, dat door de sterke wind nagenoeg onbereikbaar is. Geen ill.

 
1887 'Een bezoek aan het Cadettenkamp op de Teteringsche heide bij Breda', 376-380, 389-392 Een uitgebreid verslag over dit militaire opleidingskamp. 'In tijd van vrede blijven oefeningen in het krijgsspel is noodzakelijk.' 2 x 4 illustraties van J. Hoynck van Papendrecht.

1887

'Het huis Ter Horst bij Voorschoten', 438-440
Verslag met vier interieurbeelden op één vel naar de natuur getekend door P.A. Schipperus

1888

'Het Kasteel IJsselstein', 36-40 Uitgebreidere beschrijving van het kasteel als in Wandelingen 1874 (dl. 1, 109). Met combinatietekening van Schipperus.

1889

'Bij Loosduinen', 308-314 ' 't Was ons bij het bezoek aan Loosduinen hoofdzakelijk om de vacantie-inrichting, om het badhuis en om Ockenburg te doen.' Met combinatieplaat van Schipperus.

1890

'Het huis 'In Duizend Vreezen' op de Markt te Rotterdam', 60-61 Een opvallend oud huis, dat afgebroken zal worden. Met een tekening van Schipperus.

1890

'Afbeeldingen uit den omtrek van Ruurloo', 467-470 Breder beschreven bij Wandelingen 1e uitg. dl. 2 en 8' 1 'De Hollansche IJzeren Spoorweg Maatschappij heeft eenige rijtuigen op haar lijnen versierd met voortreffelijke photografiën, door Brainich & Leusink te Arnhem genomen. Als reclame ter opwekking en als eigenaardige tooi voor de coupé's waardoor er gedurende de rit was er iets te zien. Foto's: Huis te Ruurlo, de groote laan te Ruurlo en de watermolen te Ruurlo.'

1890

'Afbeeldingen uit den omtrek van Voorst', 555-557 Hier geldt hetzelfde als bij de afbeeldingen uit de omtrek van Ruurlo. Foto's: De uitspanning De Zutphensche boer bij Voorst en Het kasteel Nijenbeek

Serie Hedendaagsche buitenplaatsen
Eveneens in 'Eigen Huis'. Craandijk schrijft dat onder de algemeene tekst 'Hedendaagsche Buitenplaatsen' van tijd tot tijd artikelen zullen verschijnen die enigszins als aanvulling van het in Wandelingen door Nederland behandelde kunnen dienen.2

1891

'Prins Hendriks-oord hij de Vuursche', 516-519 Met 6 afdrukken van foto's van J. Siewerts te Hilversum.

1891

'Sorghvliet en aanhoorigheden', 134-138, 151-154 4 vrij grote afb. zonder herkomst, waarschijnlijk uit een publicatie over Sorghvliet: Rustenburg, Sorghvliet op de plaats der voormalige oranjerie, Sorghvliet zo als het tegenwoordig is, Sorghvliet Aan de beek.

1892

'Havezate Weldam bij Goor', 545-550 2 afbeeldingen naar foto's, 2 naar tekeningen van A. de Haan, die op het huis berusten.

1893

'Tongeren bij Epe', 3 644-648, 666-670 met illustraties van P.A. Schipperus.

1893

'Molecate bij Hattem', 3 729-732, 745-748 met illustraties van P.A. Schipperus.

1896

'Twickel', 234-237, 252-256 'Sinds ik in 1894 de lezers van Wandelingen door Nederland mocht rondleiden door de prachtige bosschen, waarom Twickel zoo te recht een groote vermaardheid in den lande geniet, .... zijn er belangrijke veranderingen tot stand gekomen'. Met 9 foto-afdrukken.

Woord en Beeld

1900

'In 't Land van Geldern', 27-40, 73-85
'Op uitnodiging van de redactie van Woord en Beeld hebben wij -mijn vriend de schilder A.L. Koster en ik- er eenige dagen in de heerlijke Julimaand doorgebracht.' Strikt genomen is dit geen 'Wandeling door Nederland'. Maar het gebied van Geldern was eertijds het vierde kwartier van de provincie Gelderland en heeft er zelfs zijn naam aan gegeven. Tot in de 19e eeuw werd op veel plaatsen in het Nederlands gepreekt of werd het op de scholen onderwezen4. Toen Craandijk er was verstonden 'niet weinigen' het nog tamelijk goed.
De reis, in juli 1900, ging per trein, per rijtuig en te voet. Ook hier valt weer op hoezeer Craandijk zich verdiept heeft in de literatuur over de streek die hij bezocht. De tekst bevat geen pagina-indeling, of zoals bij de 'Wandelingen', een kort overzicht van de tocht. Alleen zijn er tussen de verschillende dagen enkele regels ruimte gelaten. Dit keer was niet Schipperus, maar A.L. Koster de metgezel van Craandijk. De bij het artikel afgedrukte 26 tekeningen zijn in een afzonderlijke lijst opgenomen en geven een goede indruk van de reis.5

Bijdragen en mededeelingen der Vereeniging Gelre

1901

'Waar lag Bidningahem?', 137-146 Naar aanleiding van een artikel over Brummen in De Aarde en haar Volken maakte Craandijk een studie van tien schenkingsakten uit de jaren 793 tot 806. Met voetnoten.

Haarlems Dagblad

1901

'De Buitenplaatsen te Heemstede, Berkenrode en Bennebroek', 25 dec. Bespreking van het boekje van A. van Damme onder dezen titel.

Op den Uitkijk, bijblad van De Aarde en haar Volken

1901

'In de buurt van Nijmegen. (De landen tusschen Maas en Waal)', 105-128
Al in 1881 had Craandijk 'In Nijmegen's omstreken' 6 gewandeld. Toen was het mei en mooi weer. Nu is het van 9 tot 13 juli, dat Craandijk met zijn vriend de schilder A.L. Koster een bezoek aan het Rijk van Nijmegen en het Amt van Maas en Waal brengt. Het weer is erbarmelijk. De dagindeling is niet helemaal duidelijk, maar was vermoedelijken en in grote lijnen als volgt:

1e dag:

van station Groesbeek via de Mookerhei naar Heumen en per trein naar Nijmegen; overnachting in het Oranjehotel tegenover het station.

2e dag:

heel slecht weer; eerst in het raadhuisvan Nijmegen de historie-schatten van de gemeente-archivaris Van Schevichaven bekeken. Per trein naar Wychen, overnachting in logement van der Hoogen

3e dag:

per trein naar Ravestein (dat niet in het beschreven gebied ligt, maar in Noord-Brabant), per roeiboot naar Batenburg, Hernen, Leur en weer naar Wychen voor de overnachting

4e dag:

Mook, Heumen, ruïne St. Walrick, per trein naar Nijmegen. Nu hotel Ariëns aan de Waal bij de gierpont naar Lent.

5e dag:

per boot over de Waal naar Druten, per wagen naar Horsen, verder naar Afferden, Bergharen, Winssen, Ewijk, Beuningen, Weurt, Nijmegen. Sommige wegen zijn onbegaanbaar.Raadsman in Nijmeegsche Oudheden gedurende deze reis was Van Schevichaven.

1902

'Brummen en Omstreken', 161-168
Een drietal heerlijke zomerdagen in de tweede helft van juli met H.M. Werner als gids; geschiedenis en beschrijving van Brummen en de huizen de Engelenburg, de Rees, de Bosch en de Wildbaan. Met drie foto's en een tekening van 'De Engelenburg' van Abraham de Haen uit de verzameling Werner.
Werner woonde op De Rees en schreef een hoofdtsuk over 'De Rees en Engelenburg'.7 Hij bezat ook twee tekeningen van Cornelis Pronk van De Rees.8

Bulletin van den Ned. Oudheidk. Bond - Amsterdam, Johannes Müller.

  'Het kasteel te Wijchen', 26-31.
Naar aanleiding van een artikel van Adolph Mulder in 'Bulletin' van september 1903, p. 228 e.v. en met verwijzing naar zijn bezoek aan Wijchen 1900 (De Aarde en haar Volken 1901). Craandijk heeft bronnen bestudeerd en verschilt met de schrijver van mening of het gebouw al dan niet op puinhopen van middeleeuwse burcht is gebouwd.. Ook Werner in De Huisvriend (1886) deelt zijn mening.

Indische Mercuur - Amsterdam, I.H. de Bussy. Orgaan voor Handel, Landbouw, Nijverheid en Mijnwezen in Nederlandsch Oost- en West Indië; weekblad.

1903

'Iets uit van Riebeeks Dagverhaal (Uit de oude Doos)', 128, 142, 162, 180
Feuilleton over het eerste jaar der vestiging van de Nederlanders aan de Kaap de Goede Hoop

1903

'Iets uit de Gedenschriften van een kwâjongen', 658, 708, 726, 740, 761, 776, 794
Feuilleton over de leerjaren en reizen van vlootvoogd Steven van Haghen

Levensberichten van de Maatschappij der Nederl. Letterkunde

1905

'Levensbericht van Dr. Jan Hartog' ( predikant en schrijver van o.a. de 'Spectatoriale Geschriften'), 54-86

Bijdragen voor vaderlandsche Geschiedenis en Oudheidkunde -'s-Gravenhage, Martinus Nijhoff.

1899

'Wat leert ons van den Bergh's Oorkondenhoek van Holland en Zeeland omtrent de Teilingens in de 13de eeuw?' 3e reeks deel 10, 2e paginering 61-77

1900

'Proeve eener geschiedenis van het geslacht van Haarlem', 4e reeks deel 1, 42-100

1902

'Het geslacht Persijn van Waterland', 4e reeks deel 2, 97-152 'Aanvullingen en verbeteringen van mijne opstellen betreffende de geslachten van Haarlem en van Persijn van Waterland', 4e reeks deel 2, 429-451

1904

'Over kalk en nog wat. Iets uit de Rekeningen van de Grafelijkheid van Holland over het jaar 1345', 4e reeks deel 4, 289-346

1904

'Wie "mijne genadige vrouw" was', (aanvulling op 4e reeks deel 5), 182-183

1906

'Bijdrage tot de kennis van de levenswijze van een groot heer in 't begin der 16de eeuw', 4e reeks deel 5, 311-369. Aanvulling hierop zie 1909.

1909

'Iets over de oude geschiedenis van het huis Assumburg bij Heemskerk en zijne bezitters', 4e reeks deel 7, 145-181

1909

'Wie ,"mijne genadige vrouw" was', (Aanvulling van het opstel van 1906), 4e reeks deel 7, 182-183

1910

'De beschilderde glazen in de kapel van Assendelft in de Groote Kerk in den Haag', 4e reeks deel 9, 267-309

1912

'De geschiedenis van Claes van Assendelft', 4e reeks deel 10, 1-38

1912

'Nog een en ander betreffende de Assendelfts en aanverwante geslachten', 4e reeks deel 10, 280-291

 

vervolg, 402-423

Het Huis Oud en Nieuw, Maandelijks Prentenboek, gewyd aan huis, inrichting, bouw en sierkunst

1908

'Het kasteel Assumburg', 225-248
Van het gebouw zes foto's, een tekening naar een kaart van Pieter Bruins 1594, een prent naar D. Vinkeboons, twee prenten naar Rademaker, een prent van Roghman ca.1646 [!], tekening van een kapiteel en vijf tekeningen van wapens.
# bij tek. Rademaker staat nr. 7 en 8, onderschr. links ned., rechts frans; in Kabinet is Assumburg nr. 280a en 280b; # Roghman Het Huys Assemburg op de rechter syde en van vooren; is dit 22a uit Schatkamer?

Verschenen in boek- of brochurevorm.

1890

Gids voor Haarlem en Omstreken, met platen en wandelkaarten, Haarlem, Tjeenk Willink, 70 pag. Tweede herziene druk 1893, derde druk 1896, vierde 1901, vijfde, herzien en omgewerkt, 1906. Heruitgave 1906 in 60 genummerde exemplaren.

1892

Wandelgids door de schoonste streken van Nederland, met 16 wandelkaartjes, spoor- en tramwegkaart van Nederland, en alphabetisch register der plaatsnamen. Haarlem, Tjeenk Willink, 332 pag. Het register bevat 1.044 trefwoorden.

1893

Het landgoed "De Hartekamp" onder Heemstede en Bennebroek nabij Haarlem, 24 p; prospectus met summiere tekst. (niet in de handel; mededeling Jo. de Vries)

1896

Beknopte gids voor het kasteel Heeswijk, mede samengest. uit beschrijvingen van J. Craandijk en H.M. Werner, Haagsche Boekhandel- en Uitgevers-Maatschappij, 36 p.

1902

Kijkjes in de bezittingen der Binnenlandsche Exploitatie-Maatschappij van Onroerende Goederen, gevestigd te Haarlem . Lichtdrukken met bijschrift van J. Craandijk, 1902.

1904

De Haarlemsche hofjes : foto's van 26 lichtdrukken, met bijschriften, uitg. 'De Vereeniging Haerlem', Haarlem, de Erven Bohn, 115 p. Haarlem is een stad van hofjes; het bestuur besloot afbeeldingen van alle nog bestaande hofjes uit te geven en vroeg Craandijk er de tekst bij te schrijven. 2e Druk met aanvullingen en verbeteringen 1910.

± 1905

Rondreisjes van Haarlem over Nauerna en de Zaan naar Zaandam en terug naar Haarlem, (stoomboot) Maatschappij 'De Volharding', Haarlem, J. Enschedé en Zonen. J. Craandijk: 'Een watertochtje door een belangwekkende landstreek'

1906

H.M. Werner, Geldersche kastelen, 1906-1908, met voorwoord van J. Craandijk.

1906

Eenige mededeelingen omtrent het kasteel en de heerlijkheid Haarlem bij Heemskerk: voordracht voor de Vereeniging "Haerlem", 27 Maart 1906, Haarlem : Erven F. Bohn, 32 p. Studie op basis van oude papieren en eerdere artikelen in Bijdragen voor vaderlandsche Geschiedenis en Oudheidkunde 1900 en 1902.

     

Buitenlandse reizen.

Niet uitgegeven

1854

'Het ene na het andere' album met tekeningen, gemaakt tijdens een reis in 1854, waarvan er een te koop is bij antiquair Van der Steur in Haarlem.

Flora. Jaarboekje voor Nederlands vrouwen en dochters. Bijeenverzameld door F. H. van Leent.

1876

'Een uitstapje in het Hardangerfjord'

1876

'In het gebied der Middernachtzon'
Indrukken van een door Craandijk in 1872 gemaakte reis naar Noorwegen.

Eigen Haard, wekelijks verschijnend Volkstijdschrift.

1893

'Een reis naar Heidelberg in het begin der 18de eeuw', 422-425
Naar Daniël Wolff von Dopff, 'Journal de mon voyage par l'Allemagne', 1907, in Bijdragen en Medeelingen van het Historisch Genootschap te Utrecht 1887. Geen afb.

In boekvorm:

 

1895

Drie weken in Noorwegen, geïllustreerd, Haarlem, De Erven Loosjes, 332 p.
Verslag van een reis naar Noorwegen in 1894. De heen- en terugreis ging per vaste bootdienst van Rotterdam naar Bergen en van Stavanger naar Rotterdam. Daartussen een rondreis per trein, schip, wagen en te voet door midden-Noorwegen.

De Aarde en haar Volken. Geïllustreerd maandblad. H.D. Tjeenk Willink en Zn'. Haarlem.

1908

'Met één der stoomers van de Maatschappij Nederland naar Genua', 2 delen, 73-80, 81-88.
Een reis van drie weken in juli 1907 met een van zijn zoons per Indië-boot tot Genua met rondreis bij Southampton. Terug per trein. Vertrek Handelskade Amsterdam za. 13.07; 23.07 Genua; 2.08 weer thuis.
Terugreis over Milaan, Stresa aan Lago Maggiore, Simplon-tunnel, Montreux, Lausanne, Parijs, Brussel.

Noten
1 Resp. 'In de Graafschap', 1875 en 'Nog eens in Graafschap' 1887; 3e druk Gelderland deel 2.
2 Dit schrijft Craandijk bij het artikel 'Tongeren bij Epe', in 1893.
3 In hetzelfde jaar, 1873, werd het niet eerder gepubliceerde hoofdstuk 'Tongeren en Molecaten' opgenomen in de vierde druk van Wandelingen, Gelderland, deel 2. Artikelen en hoofdstuk zijn afzonderlijk geschreven.
4 Irmgard Hantsche, Atlas zur Geschichte des Niederrheins, 2000, 98 e.v.
5 In de gedrukte tekst staat steeds 'Geldern'; Koster schrijft bij de plattegrond der stad en het slot de oude naam 'Gelder'.
6 Wandelingen door Nederland, 3e dr., Ge. 263.
7 H.M. Werner, Geldersche Kasteelen, dl. II, 1907, 249 ev.
8 Craandijk schrijft over tekeningen van Pronk of een zijner leerlingen van omstreeks 1950. Mogelijk betreft het hier (kopieën van) tekeningen uit het handschrift Beschryving van Gelderland van Andries Schoemaker, dat in de oorlog in Arnhem is verbrand.

inhoudsopgave